Wywiad z dyrektorką wykonawczą Metropolitalnego Instytutu Bratislavy (MIB), Petrą Marko
Petra jest architektem pochodzącym z Bratysławy i ekspertem w dziedzinie placemakingu. Długo mieszkała i pracowała w Londynie, gdzie razem z Igorem Marko założyła firmę koncentrującą się na transformacyjnych zasadach placemakingu i zielonej urbanistyce – Marko&Placemakers. Po dwóch dekadach za granicą wróciła do Bratysławy, aby wprowadzić pozytywną zmianę. Rozmawialiśmy z Petrą o roli MIB, stopniowej transformacji Bratysławy i wyzwaniach, przed którymi stoi, w porównaniu ze swoimi doświadczeniami londyńskimi. Opowiedziała także o tegorocznych prelegentach na konferencji Start with Children, który odbędzie się w dniach 13–14 maja 2025 w Bratysławie, oraz o tym, jak Bratysława przyjmuje zasady projektowania przyjaznego dzieciom w celu stworzenia lepszego miasta dla wszystkich.
Metropolitalny Instytut Bratislavy został założony w 2019 roku. Jakie tematy poruszacie i promujecie w mieście?
Metropolitalny Instytut Bratislavy został założony jako instytut koncepcyjny w dziedzinie architektury, przestrzeni publicznych, planowania urbanistycznego i partycypacji. Krótko mówiąc, odpowiadamy na pytanie „Jakie miasto chcemy mieć“? zarówno poprzez planowanie strategiczne i projektowanie fizycznej transformacji miasta, jak i jako mediator poprzez angażowanie ekspertów i społeczeństwa. Naszym celem, we współpracy z Miastem Bratysława, jest wspieranie jakości życia poprzez strategiczne planowanie urbanistyczne i funkcjonalne rozwiązania, które odzwierciedlają potrzeby mieszkańców, a także budowanie aktywnych i zaangażowanych społeczności z silnym związkiem z wspólnymi przestrzeniami miasta. Jest to bardzo ważne w kontekście naszej historii i geopolityki.
Jakie są największe wyzwania, przed którymi staje przestrzeń publiczna w Bratysławie?
Przestrzeń publiczna w Bratysławie od dawna jest zaniedbanym tematem. Było zbyt mało inwestycji w przestrzenie publiczne, a także brak koncepcyjnych i skalowalnych rozwiązań. Po rewolucji miasto rozwijało się bez jasno określonych wartości i zasad, które chroniłyby interes publiczny, co skutkowało niskim poziomem zaufania pomiędzy społeczeństwem, władzami miasta a inwestorami. Tymczasem, wraz ze wzrostem standardów życia, wzrosła liczba posiadaczy samochodów osobowych, a także trend suburbanizacji.
Co wywołało zmianę w kierunku bardziej przyjaznego do życia miasta?
Ponad dekadę temu w Bratysławie pojawiło się oddolne zapotrzebowanie, kiedy ludzie zaczęli aktywnie kształtować sposób, w jaki chcą żyć w mieście – czy to poprzez pojawianie się żywych rynków ulicznych, ogrodów społecznościowych, czy poprzez reaktywację pustych budynków. Obecnie jesteśmy w okresie, w którym miasto ma również wyraźną wizję i przywództwo polityczne, co bezpośrednio doprowadziło do utworzenia MIB. Nasz instytut, z zespołem prawie 70 interdyscyplinarnych ekspertów, służy jako narzędzie do koncepcyjnego i strategicznego rozwoju urbanistycznego. Wyniki tej pracy, w formie przewodników i podręczników projektowych, są już widoczne dziś w transformacji zwykłych ulic, a także rewitalizacji ikonicznych przestrzeni publicznych. Opierają się one na zasadach inkluzji i aktywizacji przestrzeni współdzielonych, wspierania ruchu pieszego, jazdy na rowerze i zwiększania atrakcyjności transportu publicznego.
Czy jest śmiałe porównywanie przestrzeni publicznych Bratysławy i Londynu, gdzie długo pracowałaś zawodowo?
Chociaż są to bardzo różne miasta, Bratysława i Londyn mają wspólne wyzania – czy to w zakresie transportu zrównoważonego, mieszkalnictwa, czy przestrzeni publicznych. Wszystkie te kwestie wynikają z urbanistyki drugiej połowy XX wieku, kiedy to miasta były planowane głównie z myślą o samochodach, a nie o ludziach. Są również związane z kryzysem klimatycznym, który jest globalnym problemem, z którym wszyscy się mierzymy. W procesie przywracania równowagi w naszym stosunku do przestrzeni publicznej, Bratysława znajduje się na innym etapie niż Londyn, ale zasadniczo zmierzamy w tym samym kierunku. Ta zmiana jest już dziś widoczna.
Czy możesz podać konkretne przykłady?
Jednym z najbardziej ikonicznych przykładów jest rewitalizacja Placu Wolności, który przez dziesięciolecia był czarną dziurą na mapie miasta. Jego rewitalizację przekształciliśmy w jedno z najpopularniejszych miejsc publicznych w mieście, które gromadzi tysiące ludzi na koncertach czy protestach. Na co dzień jest to miejsce tętniące życiem, gdzie ludzie spotykają się lub wyprowadzają swoje psy na spacer. Fontanna, która teraz jest dostępna i do której można wejść, służy jako wodny plac zabaw zarówno dla dzieci, jak i dorosłych. Plac Wolności można porównać do Placu Trafalgar w Londynie, który został przekształcony z ronda w plac dla pieszych dwadzieścia lat temu. Jednak nawet w Londynie rzeczy nie dzieją się z dnia na dzień; na przykład utworzenie strefy dla pieszych na Oxford Street było dyskutowane i planowane od dziesięcioleci.
Jaką pozycję zajmują dzieci w przestrzeni publicznej? Czy są zapomniane w planowaniu miejskim?
Organizacja Narodów Zjednoczonych potwierdza prawa dzieci – wśród nich prawo do zabawy, prawo do gromadzenia się (w przestrzeniach publicznych) i prawo do uczestniczenia w decyzjach, które ich dotyczą. Ponieważ dzieci nie uczestniczą w procesie wyborczym, ich potrzeby w miastach nie zawsze miały priorytet polityczny. Podobnie przez długi czas potrzeby kobiet były zaniedbywane w kształtowaniu miast, ponieważ dziedziny takie jak planowanie transportu i rozwój urbanistyczny były zdominowane przez mężczyzn, odzwierciedlając w większym stopniu ich potrzeby. Jednak sytuacja zaczęła się zmieniać na przełomie wieku, a dziś planowanie uwzględniające aspekty płci staje się ważnym czynnikiem wpływającym na jakość życia w miastach, zwłaszcza z uwzględnieniem potrzeb dzieci i opiekunów.
W których krajach potrzeby dzieci w przestrzeniach publicznych były w centrum uwagi przez dłuższy czas, jak Bratysława się z nimi porównuje i jaki wpływ ma to na jakość życia?
Miasta w Holandii czy nasze sąsiednie Wiedeń rozwijają się na podstawie tych zasad od lat 70., i obecnie są wśród najbardziej atrakcyjnych miast z wysoką jakością życia dla każdego. W Metropolitalnym Instytucie zajmujemy się inkluzją i potrzebami wrażliwych grup – dzieci, młodzieży i seniorów – we wszystkich skalach, od projektowania ulic po planowanie urbanistyczne. Nasz program Miasto dla Dzieci koncentruje się na angażowaniu dzieci w dyskusję na temat ich dzielnicy i przekształcaniu ulic szkolnych w bezpieczniejsze miejsca z większymi możliwościami zabawy i integracji społecznej. Do końca przyszłego roku nasz program poprawi środowisko wokół szkół dla prawie 15 000 dzieci. I nie chodzi tylko o fizyczną zmianę, ale także o budowanie zaangażowanego młodego pokolenia z silnym związkiem z miejscem – dlatego też udział poprzez różne aktywności, takie jak ulice do zabawy, warsztaty czy spacery percepcyjne, jest dużą częścią programu.
Tegoroczna tematyka szczytu Start with Children, współorganizowanego przez MIB i Miasto Bratysława, zadaje pytanie: Jak stworzyć dynamiczne dzielnice i społeczności? Jakich mówców możemy się spodziewać na szczycie?
Wśród głównych mówców znajdująsię Carlos Moreno, światowej sławy urbanista i autor koncepcji 15-minutowego miasta, która znacząco przekształca Paryż i inne światowe miasta; Dinah Bornat, architektka, była obrończyni designu burmistrza Londynu i autorka nowej publikacji "All to Play for: How to design child-friendly housing"; Eva Kail, wiedeńska planistka miejska, która miała kluczowy wpływ na przekształcenie Wiednia w jedno z najlepszych miast na świecie dzięki planowaniu uwzględniającemu aspekty płci; Jonny Anstead, deweloper nagradzanego projektu społeczności mieszkaniowej Marmalade Lane w Cambridge; oraz Adam Gebrian, renomowany promotor architektury z Czech, który podzieli się swoimi doświadczeniami z Barcelony z perspektywy swojego syna. To tylko kilku z ponad 40 międzynarodowych mówców, których będzie można spotkać na szczycie Start with Children.
Inna interesująca konferencja, która odbywa się bezpośrednio po Start with Children to PULSE w Ostrawie (Czechy) z tematem Restart. Matúš Vallo, architekt i prezydent Bratysławy, będzie jednym z głównych mówców na obu konferencjach. Świat zmienia się nieustannie – ekonomicznie, społecznie, środowiskowo – czy myślisz, że dziedziny takie jak design, architektura i planowanie urbanistyczne powinny nadążać za tymi zmianami?
Architektura i design otaczają nas na co dzień, więc istotne jest, aby nieustannie angażować się w to, jak planujemy nasze otoczenie. W przeszłości nie było inaczej; miasta od wieków są kolebką ludzkiej cywilizacji. Przewiduje się, że do 2050 roku 70% światowej populacji będzie mieszkać w miastach. Dlatego kształtowanie środowiska miejskiego jest kluczowym tematem nie tylko dla burmistrzów, ale także dla polityków rządowych, ekonomistów i socjologów. Jak miasta poradzą sobie z wyzwaniami takimi jak kryzys klimatyczny czy nierówności społeczne i ekonomiczne, zależy od nich samych. Dziedziny takie jak architektura, urbanistyka i design mogą znacząco wpłynąć na ten rozwój, jeśli politycy zrozumieją ich kluczową rolę. Jest to również widoczne w trendzie, że wiele miast na nowo ustanawia rolę miejskiego architekta.
